Təqaüdlü təhsil birinci şərtdir, amma olmasa belə, tələbələr işləyib pul qazanmaqla təqaüdsüz də təhsil ala bilərlər.

“Xaricdə təqaüdlü təhsil almaq istəyirəm. Tərəddüdlərim var. 5 ildir ki, universiteti bitirmişəm, orta balımdan xəbərim yoxdur. İngilis dilim də elə yaxşı səviyyədə deyil. Nə edim, bilmirəm”.

100-dən çox təqaüd növü var

“USE Study Group”un rəhbəri Mehman Bədəlzadə deyir ki, təqaüdün 100-dən çox növü var. Ona görə, burda yüz faizli bir kriteriya olduğunu demək olmaz: “Təqaüd proqramları fərqli olur. Bəlkə də 100-dənçox təqaüd növü var. Təqaüd proqramlarını həm fiziki, həm hüquqi, həm qeyri-hökumət təşkilatları, həm də dövlət qurumları təklif edə bilər. Bir biznesmen də öz təqaüdünü təklif edə bilər. Öz maliyyəsini hansısa qurum vasitəsilə hansısa tələbəyə, yaxud da ki kandidata transfer edə bilər. Təqaüd bakalavr təhsilində də verilə bilər, magistr da da, doktoranturada da. Elə təqaüd var ki, sırf təhsil haqqı üçündür, eləsi var ki, yaşayış xərclərin də qarşılanır. Çünki bəzi ölkələrdə tələbələrin 20 saat işləmək icazəsi olur. Ona görə tələbələrə ancaq təhsil xərcləri qarşılanır, yaşayış xərclərini tələbə işləyib özü qazana bilər deyə, fondlar təqaüd verəndə yaşayış xərclərini üzərlərinə götürmürlər.

Təqaüd proqramlarına müraciət etmək üçün hansısayüz faizli kriteriya yoxdur. Məsələn, bəzən akademik kriteriyalar nəzərə alınaraq təqaüd verilir, bəzən sosial aktivliyinə üstünlük verilir. Bəzən böyük bir şirkətə mütəxəssis lazım olur, o həmin mütəxəssislərin yetişdirilməsi üçün təqaüd təklif edir və ona uyğun namizədlər seçilir”.

Təqaüdü verənlər yaş limiti qoya bilirlər

Xaricdə təqaüdlü təhsilə müraciət etmək üçün yaş həddi varmı? M.Bədəlzadənin sözlərinə görə, burda da yanaşma təqaüd proqramlarından asılıdır: “Təqaüdlü təhsil üçün ümumilikdə hansısa yaş həddi yoxdur. Məsələn, ola bilər ki, hansısa ölkədəki orta təhsil müəssisəsi 9-cu sinif şagirdləri üçün təqaüd proqramı təklif edir. Təklif edir ki, gəl, mənim məktəbimdə pulsuz oxu. Yaxud Harvard, Oxford, Sidney universitetləri bakalavr təhsili almaq üçün təqaüdlü təhsil qazanmaq imkanı təklif edirlər. Yaxud 60 yaşında bir insan da elmi işin aparılması üçün təqaüdə müraciət edə bilər. Ona görə, ümumilikdə yaş məsələsi yoxdur. Ancaq elə təqaüdlər var ki, yaş limiti qoyulur. Məsələn, 30 yaşa qədər olanlar müraciət etsin. Bu yaş 25, 27 və s. də ola bilir. Yəni o təqaüdü verənlər yaş limiti qoya bilirlər”.

M.Bədəlzadə deyir ki, ümumi qruplaşdırma aparılsa, xaricdə oxuyanların təxminən 95 faizi təqaüdsüz, 5 faizi təqaüdlü təhsil alır: “Bəzən təqaüdlü təhsil 1 faizə də düşə bilir. Çünki təqaüd günün tələblərinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir. Hər kəs təqaüdlü təhsil almaq istəyir, amma dünyada 6 milyard insan var və bunun təxminən 1 milyarda qədəri standart təqaüdə müraciət edəcək yaş həddindədir. Hər kəs müraciət edib ala bilməz axı. Təqaüd verənin kriteriyalarına cavab vermək lazımdır. “21” adlı film var, orda təqaüd haqqında ciddi açıqlama verir”.

Dil bilgisi və ortalama bal

Xaricdə təqaüdlü təhsil qazanmaq üçün xarici dil biliyinin də vacibliyini vurğulayanlar olur. M.Bədəlzadə qeyd etdi ki, dil bilgisi təqaüddə önəmli rola malik deyil: “Dil biliyinə təqaüd verilmir. 90-cı illərin əvvəllərində, sovet dağılandan sonra MDB ölkələrində olan vətəndaşların dünyaya çıxmasına şərait yaradılması üçün ingilis dili biliyi ilə xarici təhsil müəssisələrində oxumaq üçün təqaüd verilirdi. Amma indi ingilis dili əsas faktor deyil. Dil biliyi univeristetə qəbul olmaq üçün vacibdir. Hansı dildə təhsil alacaqsansa, o dili onsuz da bilməlisən. Təqaüd elədir ki, universitetə qəbul olursan, sonra ordakı təqaüdlü proqramlara müraciət edirsən”.

M.Bədəlzadə bildirdi ki, xaricdə təqaüdlü magistr təhsili qazanmaq üçün bakalavrda ortalama balın yüksək olması da bir kriteriya deyil: “Bakalavrdakı ortalama balının yüksək olması da universitetə qəbul olmaq üçün vacibdir, təqaüd üçün yox. Ortalama balı aşağı olan biri reytinqli xarici universitetin magistrına qəbul ola bilməz. Bakalavr təhsilini 100 ballıq sistemdə 50-55-lə bitirmisənsə, xaricdə magistr təhsili qazana bilərsən, amma reytinqdə olmayan universitetlərdə. Təqaüd isə reytinqli universitetlərə verilir. Dolayısı ilə sənin ortalama balın yüksək olmalıdır ki, reytinqli universitetdə magistr təhsili qazanasan. Təqaüdə isə universitetə qəbul olduqdan sonra müraciət edə bilirsən”.

Təhsil haqqı güzəştləri təqaüd deyil

Bir də xarici ölkələrdəki universitetlərin təhsil haqqı güzəştləri ilə də qarşılaşırıq. M.Bədəlzadə deyir ki, bəzi təhsil şirkətləri bunu təqaüd kimi qələmə verirlər, amma belə deyil: “Reytinqi aşağı olan universitetlərin daxili təqaüdləri olur. Məsələn, 15-20 min dollar illik ödəyirsən, onlar sənə 800-2000 dollarlıq güzəşt edirlər. Elə universitet var ki, 50 faiz təhsil haqqında güzəşt edir. Bəzi təhsil şirkətləri insanlara bunu təqaüd kimi təqdim edirlər. Amma bu, təqaüd deyil. O, 50 faizlik güzəşt təklif edən universitetləri araşdıranda, görürsən ki, adı heç bir reytinqdə filan yoxdur. O cür universitetin müəyyən güzəştinə aldanmaq olmaz. Yəni onların təhsili də normal olmur. Vaxt və maliyyə itkisi ola bilir. Ona görə, endirim verildiyi zaman da universitetin reytinqinə baxmaq önəmlidir”.